V Seminarium Spycimierskie: kultura, przyroda i historia Spycimierza. Spojrzenie na całość

Seminaria spycimierskie organizowane są po to, by przy jednym stole o różnych aspektach dziedzictwa kultury mogli ze sobą porozmawiać depozytariusze tradycji, eksperci i przedstawiciele organizacji samorządów. V Seminarium, które odbyło się 22 i 23 października w Uniejowie i Spycimierzu, miało szczególnie bogaty program.

W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele niematerialnych tradycji z Opolszczyzny, Mikstatu i Rudnika nad Sanem. Nowym elementem była debata współtwórców krajobrazu kulturowo-przyrodniczego Spycimierza. Seminarium odbyło sie w formule hybrydowej.

W pierwszy dzień uczestnicy gościli w sali konferencyjnej Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Uniejowie. Tutaj toczyła się debata i okrągły stół dziedzictwa niematerialnego. Drugiego dnia goście przenieśli się do sali Ochotniczej Straży Pożarnej w Spycimierzu, gdzie odbyły się warsztaty i prezentacja tradycji święcenia zwierząt w sanktuarium św. Rocha w Mikstacie. Ale zacznijmy od początku.

Krajobraz pod lupą

W piątkowej debacie „Znane i ukryte skarby Spycimierza i Uniejowa” uczestniczyły osoby, które pracują nad kulturą i przyrodą, a także historią terenów należących do parafii Spycimierz i najbliższego otoczenia zarówno w charakterze ekspertów, jak i praktyków. Temat debaty był bezpośrednio związany z celem projektu „Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu w kontekście krajobrazu kulturowo-przyrodniczego”. To nowe podejście do dziedzictwa kultury bez fragmentaryzowania go na dziedzictwo materialne, niematerialne, archeologiczne, przyrodnicze itd. Uczestników poproszono o przygotowanie listy atutów (materialnych, niematerialnych i przyrodniczych) okolic Spycimierza. Najwięcej czasu upłynęło nad poznawaniem skarbów przyrody, o których nie dyskutowano w poprzednich projektach. Z uwagą wysłuchano prezentacji i wypowiedzi Anny Pająk-Kowalskiej z Urzędu Miasta w Uniejowie, sokolnika Mateusza Moszczyńskiego, nadleśniczego Bartosza Perza oraz Zbigniewa Kuglarza, sekretarza Koła Wędkarskiego w Uniejowie. Eksperci i praktycy wskazali te elementy przyrody, które mogą zaciekawić mieszkańców i turystów m.in. pomniki przyrody, chronione gatunki zwierząt i ryb. Nadleśniczy podkreślił negatywne skutki zmian klimatycznych, w tym długotrwałej suszy na stan lasów. Z kolei Mateusz Moszczyński zwrócił uwagę na gatunki ptaków, które mogą być celem obserwacji ornitologicznych. Wytłumaczył też rolę sokolnictwa w utrzymaniu równowagi gatunków ptaków występujących w okolicy. Debacie pilnie przysłuchiwał się Jędrzej Kałużny, który kieruje Centrum „Spycimierskie Boże Ciało”, nową placówką kultury Gminy Uniejów. Pozyskane informacje wykorzystane będą w pracach nad ofertą edukacyjną Centrum i ścieżką edukacyjną po Spycimierzu i Uniejowie.

Żywa dyskusja o dziedzictwie kultury

Okrągły stół to okazja do spotkania ekspertów zajmujących się dziedzictwem kultury z przedstawicielami tradycji ze Spycimierza, a także innych zwyczajów z Polski i zagranicy. W tegorocznej edycji gościliśmy delegację z wsi opolskich – Klucza, Zimnej Wódki, Olszowej i Zalesia Śląskiego. Podobnie jak w Spycimierzu jest tam kultywowana tradycja układania kwietnych dywanów na procesję Bożego Ciała. Depozytariusze wspólnie przygotowali wniosek o wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO, który będzie rozpatrywany w grudniu br. Przy stole zasiedli też przedstawiciele dwóch tradycji wpisanych na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego: plecionkarstwa z Rudnika nad Sanem (województwo podkarpackie) i uroczystości ku czci św. Rocha z błogosławieństwem zwierząt z Mikstatu (województwo wielkopolskie). Jako pierwsza wystąpiła Joanna Cicha-Kuczyńska, radca ds. UNESCO w Ministerstwie Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Przekazała ostatnie informacje na temat statusu wniosku o wpis na Listę UNESCO, a także planowane zmiany w regulaminie zgłaszania kolejnych wniosków o wpis. Następnie dyskusja skoncentrowała się na holistycznym podejściu do dziedzictwa kultury. Andrzej Szoszkiewicz wskazał na dokumenty UNESCO i Unii Europejskiej, które zainicjowały trend całościowego spojrzenia na dziedzictwo. Pokazał też rosnące znaczenie dziedzictwa w programach europejskich, w tym Europejskiego Zielonego Ładu. Unia zamierza wykorzystać wiedzę i umiejętności depozytariuszy różnych tradycji w budownictwie, planowaniu przestrzeni publicznej i przyrodzie. W swoim komentarzu, prof. Katarzyna Smyk przypomniała, że projekt ma charakter pionierski, gdyż do tej pory w Polsce nie została metodycznie, systematycznie, interdyscyplinarnie i partycypacyjnie opracowana ani wdrożona praktyka ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego wraz z pełnym otoczeniem społeczno-przyrodniczo-kulturowym. Projekt wychodzi naprzeciw postulatom depozytariuszy zgłaszanym podczas konsultacji społecznych, organizowanych w trakcie poprzedniego projektu w latach 2019-2020.

Uczestnicy z uwagą wysłuchali prezentacji prof. Bogdana Włodarczyka i Tomasza Wójcika, którzy przedstawili najważniejsze wnioski z badań. Prof. Włodarczyk zaprezentował analizę opartą na badaniu uczestniczącym (badacze ułożyli fragment dywanu z kwiatów) i badaniach ankietowych, przeprowadzonych podczas tegorocznej uroczystości Bożego Ciała w Spycimierzu. Porównał też wyniki tegoroczne z badaniami z 2020 r. Historyk Tomasz Wójcik omówił wyniki prac nad historią parafii i tradycji kwietnych dywanów, m.in. najważniejsze wydarzenia z dziejów i hipotezy genezy tradycji spycimierskiej. Tematy, które warto uwzględnić w planowaniu kolejnych badań, poruszyli zarówno prof. Smyk, jak i prof. Włodarczyk.

W drugiej części obrad głos zabrał dr Arkadiusz Jełowicki, kustosz w Muzeum Narodowym Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie. Omówił warsztaty i konsultacje społeczne dotyczące Spycimierskiego Archiwum Społecznego, które prowadził w ramach projektu. Obecnie trwają prace nad wyborem i kopiowaniem zdjęć, dokumentów, nagrań i filmów, mających się znaleźć w archiwum. Na koniec dr Jędrzej Kałużny zaprezentował stan prac nad ofertą edukacyjną Centrum Spycimierskie Boże Ciało oraz ścieżką edukacyjną.

Goście z gminy Ujazd w województwie opolskim przywieźli fragment wystawy obrazującej tradycje układania kwiatowych dywanów we wsiach opolskich. Uczestnicy seminarium mogli obejrzeć zdjęcia w sali wystawowej Biblioteki.

Warsztaty dla mieszkańców i opowieść z Mikstatu

23 października naukowcy i goście z innych tradycji spotkali się z mieszkańcami Spycimierza. Prof. Katarzyna Smyk i prof. Bogdan Włodarczyk przybliżyli szerokiej publiczności efekty badań. Profesor Włodarczyk przedstawił kilka propozycji dotyczących potencjalnych produktów turystycznych, które mogłyby być rozwijane przez mieszkańców parafii. Historyk i regionalista Tomasz Wójcik przybliżył słuchaczom najważniejsze okresy z długich dziejów Spycimierza. Podkreślił m.in. z jakich wydarzeń historycznych mogą być dumni mieszkańcy. Następnie dr Anna Kozioł, specjalista ds. zarządzania dziedzictwem w Narodowym Instytucie Dziedzictwa, poprowadziła warsztaty na temat rynków dziedzictwa, przemysłów kreatywnych, społecznego i ekonomicznego potencjału dziedzictwa kulturowego i przedsiębiorczości lokalnej w aspekcie zarządzania dziedzictwem. Po wysłuchaniu wstępnej prezentacji, uczestników zaproszono do pracy w grupach. Zajęcia spotkały się z dużym zainteresowaniem, a wnioski przedstawiane przez poszczególne grupy nagradzane były oklaskami.

Ostatnim punktem V Seminarium Spycimierskiego była prezentacja na temat uroczystości ku czci św. Rocha z błogosławieństwem zwierząt, które co roku odbywa się w diecezjalnym sanktuarium św. Rocha w Mikstacie. 300-letnią tradycję, która jest wpisana na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego przybliżył ks. kan. Krzysztof Ordziniak, kustosz sanktuarium. Piękna opowieść ilustrowana efektownymi zdjęciami spotkała się z dużym uznaniem ze strony uczestników seminarium.