Skarby wydobyte z ziemi. Czy papieska pieczęć zostanie w Uniejowie?

Badania archeologiczne przy Kolegiacie wydobyły z odmętów historii wiele przedmiotów datowanych na różne okresy, wśród których na szczególne wyróżnienie zasługuje pieczęć XIII wiecznej bulli papieskiej. Czy zabytek o ogromnej wartości historycznej ma szanse pozostać w Uniejowie?

Podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w ramach niedawno ukończonej inwestycji w otoczeniu kolegiaty uniejowskiej odkryto prawdziwe skarby.
Zespół naukowców pod przewodnictwem dr Anny Nierychlewskiej oraz Andrzeja Bartczaka wspomagany przez ekipę detektorystów z Klubu Poszukiwawczo Eksploracyjnego Eksplorer przy PTTK Łódź Polesie odkrył XIII wieczną bullę papieską papieża Aleksandra IV.

Na awersie pieczęci umieszczony jest wizerunek dwóch męskich twarzy, rozdzielonych krzyżem, nad którymi znajduje się napis SPA·SPE (Sanctus PAulus·Sanctus PEtrus – św. Paweł i św. Piotr), na rewersie – napis ALEXANDER PP IIII, nad literami PP znak kontrakcji. Litery PP są skrótem od łacińskiego zwrotu Pastor Pastorum (pasterz pasterzy), będącego określeniem papieża. Papież Aleksander IV (Rinaldo Conti; ur. około 1185 roku w Anagni – zm. 25 maja 1261 roku w Viterbo), wystawca bulli, sprawował pontyfikat w okresie od 12 grudnia 1254 do 25 maja 1261.

Pieczęć znaleziona w Uniejowie należy do jednych z najstarszych odkrytych na terenie Polski. Starsze pieczęcie znane są m.in. z grodziska w Przypuście, gm. Wągrowiec (papieża Klemensa III, pontyfikat w latach 1187 – 1191), Starego Miasta, pow. koniński (papieża Innocentego III, pontyfikat w latach 1198 – 1216) oraz ze Starego Miasta w Gdańsku (papieża Grzegorza IX, pontyfikat w latach 1227 – 1241). Natomiast analogiczną pieczęć papieża Aleksandra IV odkryto przy dawnym kościele św. Michała na Wawelu.

Znalezisko to przedmiot wykonany z ołowiu o średnicy 3,5 cm i wadze zaledwie 47 g. Mimo swoich niewielkich rozmiarów pod względem fizycznym posiada wielką wartość historyczną dla miasta i otworzyło drogę do wielu spekulacji na temat okoliczności wystosowania dokumentu papieskiego do Uniejowa.

Zważywszy na specyfikę pontyfikatu, powodów mogło być wiele; Papież Aleksander IV odwołał m.in. wszystkie bulle Innocentego IV wymierzone przeciwko zakonom żebraczym ograniczających ich duszpasterską i kaznodziejską aktywność. W kwietniu 1256 r. połączył wiele kongregacji pustelniczych i utworzył jedną regułę św. Augustyna. W kolejnym roku papież Aleksander IV potwierdził dekrety Grzegorza IX i Innocentego IV przeciwko herezji szerzącej się we Francji i Italii. W 1255r. Kanonizował założycielkę zakonu klarysek Klarę z Asyżu (1194 – 1253). Wreszcie za pontyfikatu Aleksandra IV w 1259 powstało dzieło Tomasza z Akwinu Summa contra gentilis.

Trudnym do rozstrzygnięcia pozostaje wskazanie konkretnego dokumentu, który uwierzytelniała znaleziona bulla. Niezależnie od okoliczności, już sam fakt, że pismo papieskie trafiło na uniejowskie ziemie jest niezwykle istotne dla dziejów miasta. Papieskie bulle, choć pierwotnie wydawane na wiele rodzajów komunikacji o charakterze publicznym, od XIII wieku rezerwowano wyłącznie na najbardziej formalne lub uroczyste okazje, co tylko świadczy o znaczeniu Uniejowa już w czasach średniowiecznych.

Co stanie się z artefaktem? Bulla oraz inne znalezione przy kolegiacie przedmioty mają szanse stać się zalążkiem obiektu muzealnego na terenie miasta.

Zgodnie z art. 36 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, znaleziska mogą być przechowywanie na terenie Uniejowa w terminie do trzech lat od zakończenia badań archeologicznych. Jest to czas potrzebny na przeprowadzenie szczegółowych, specjalistycznych badań, sporządzenie dokumentacji przebiegu badań archeologicznych oraz opracowania wyników tych badań w  sposób umożliwiający jednoznaczną identyfikację i dokładną przestrzenną lokalizację wszystkich czynności oraz dokonanych odkryć, a także prowadzenia doraźnej konserwacji pozyskanych zabytków. Po tym okresie wszystkie znaleziska zgodnie z literą prawa zostaną przekazane konserwatorowi zabytków, który podejmie decyzję o miejscu ich depozytu.

Na chwilę obecną gmina Uniejów z inicjatywy burmistrza Józefa Kaczmarka zleciła konserwację artefaktu. Ponadto, zamierza wykorzystać przewidziany ustawowo czas na przygotowanie izby muzealnej w nowym obiekcie mającym powstać w Spycimierzu, co pozwoli na umieszczenie bulli i innych dotychczasowych znalezisk archeologicznych w formie stałej ekspozycji bez konieczności rozpraszania zabytków po innych ośrodkach.